INDRUKWEKKEND DERDE SYMPOSIUM OVER HET AFÁKASCHRIFT
Door: Secretariaat Stichting Sabanapeti
Op 19 oktober 2025 vond het ‘Derde online Afáka-symposium’ plaats onder de titel:
“De missie van da Atumisi Afáka en de stand van zaken van het Afákaschrift.”
Tijdens een PowerPointpresentatie nam Edebukuman da André R.M. Pakosie de deelnemers mee in de boeiende geschiedenis van da Atumisi Afáka, die 56 unieke schrifttekens en diverse leestekens ontwierp voor het toen grotendeels analfabete Okanisi Marronvolk. De Edebukuman is het hoofd en de bewaker van het Afákaschrift, een rol die inhoudt dat hij toezicht houdt op het onderhoud en behoud van dit belangrijke culturele erfgoed. Da André R.M. Pakosie is, sinds de ontwerper van het Afákaschrift, da Atumisi Afáka, de vierde persoon die deze functie bekleedt. In 1993 volgde hij Edebukuman Alufaisi op.
Dankzij het Afáka-syllabeschrift konden de Okanisi Marrons die het destijds leerden lezen en schrijven, schriftelijk met elkaar communiceren.
Da Atumisi Afáka onderwees zowel mannen als vrouwen in het schrift. Binnen de Marroncultuur is kennisoverdracht een langdurig proces, waarbij geduld en voortdurende toetsing van intentie en voortgang essentieel zijn. Da Atumisi Afáka onderscheidde vier niveaus in het leerproces van het Afákaschrift:
- Niveau 1: Gericht op het leren lezen en schrijven van de tekens.
- Niveau 2: Verdieping, waarbij onder andere ongepubliceerde brieven van vroegere Bukuman worden bestudeerd.
- Niveau 3: Cursisten bekwamen zich als Afáka-docent. Na succesvolle afronding zijn zij bevoegd om zelfstandig les, workshops en lezingen te geven.
- Niveau 4: Exclusief voor de toekomstige Edebukuman, die door de zittende Edebukuman wordt gekozen en verder wordt opgeleid.
Sommige leerlingen van da Atumisi Afáka hielden het Afákaschrift levend door intensief te schrijven. Dankzij hun inspanningen werden historische gebeurtenissen, recepten en de namen van inwoners van verschillende dorpen uit die tijd in het schrift vastgelegd. Zo maakte da Alufaisi er een gewoonte van om tijdens vergaderingen aantekeningen in het Afáka te maken.
Helaas werd da Atumisi Afáka ernstig ziek, en het schrift werd niet op grote schaal omarmd door de Okanisi Marrons.
HOE DE BUITENWERELD IN AANRAKING KWAM MET HET AFÁKA-SCHRIFT EN HOE DE ROOMS-KATHOLIEKE KERK HET MISBRUIKTE
Toen een leerling van da Atumisi Afáka in het ziekenhuis lag, zag verpleger frater Bernard hem schrijven in en lezen uit een schrift. Geïntrigeerd bracht hij pater Morssink op de hoogte, die het Afákaschrift onmiddellijk zag als een geschikt middel om het katholieke geloof onder de Okanisi Marrons te verspreiden. Vanaf dat moment kregen de meeste Afáka-teksten een christelijke inhoud, waardoor veel Okanisi Marrons zich verder distantieerden van het schrift, de ontwerper en zijn leerlingen. Da Atumisi Afáka werd zelfs verstoten door zijn matrilineaire familie.
De oorspronkelijke, niet-christelijke teksten bleven (gelukkig) buiten het bereik van de witte buitenstaanders die met het schrift in aanraking kwamen. Deze teksten zijn tot op heden niet gepubliceerd. Een groot deel ervan werd destijds door de vroegere Bukuman en Edebukuman da Alufaisi overgedragen aan de huidige Edebukuman, da André R.M. Pakosie. Hij gebruikt deze documenten als studiemateriaal voor Afáka-studenten van niveau 2 en 3.
Na de dood van da Atumisi Afáka in 1918 liet pater Morssink zich door de Bukuman zonder toestemming van het traditionele gezag van de Okanisi Marrons naar de begraafplaats brengen, waar hij christelijke rituelen uitvoerde bij het graf van da Atumisi Afáka. Dit was een ernstige schending van de tradities van de Okanisi Marrons en werd als een diepe belediging ervaren. Vreemden – en in het bijzonder witte mensen – mochten in die tijd geen toegang krijgen tot een Okanisi Marron begraafplaats.
Als reactie op deze gebeurtenis verbood het Okanisi Marron traditionele gezag onder leiding van gaanman Amakiti het gebruik en de verspreiding van het Afákaschrift. Men vond dat de Bukuman door het schrift een gesloten groep waren gaan vormen en zich lieten gebruiken door de pater, waarmee zij de Marrontraditie ernstig schonden. Dit verbod duurde 56 jaar.
VERBOD OPGEHEVEN EN HEROPLEVING VAN HET AFÁKASCHRIFT
In 1974, op verzoek van André R.M. Pakosie, hief gaanman Gazon Matodja, toenmalige hoofd van de Okanisi Marrons, het verbod op het Afákaschrift op. Da Pakosie volgde vervolgens van 1975 tot 1977 een intensieve en diepgaande Afáka-opleiding bij de toenmalige Edebukuman da Alufaisi in het dorp Godoölo. Op 1 juli 1977 ontving da André R.M. Pakosie schriftelijk in het Afáka de titel van Bukuman uit handen van Edebukuman da Alufaisi, die hem tevens aanwees als zijn toekomstige opvolger. Da Pakosie kreeg de opdracht om het Afákaschrift verder te ontwikkelen en aanvullende Afákatekens te ontwerpen in overeenstemming met de oorspronkelijke visie en het oorspronkelijke doel van da Atumisi Afáka.
Na grondige studie begon da Pakosie in 1977 met het ontwerpen van aanvullende Afákatekens. In februari 2024, na 47 jaar van toegewijd en geduldig werk, voltooide hij zijn opdracht. Gedurende de laatste vier jaar van het project kreeg hij waardevolle ondersteuning van zes nieuwe Bukuman, die hij had opgeleid en die momenteel in de laatste fase van hun Afáka niveau 2-studie zitten.
Deze zes Bukuman vormden een klankbordgroep die de nieuwe tekens testte en feedback en advies gaf om de kwaliteit ervan te verbeteren en het draagvlak binnen de Afáka-gemeenschap te vergroten.
Het Afákaschrift is inmiddels aanzienlijk uitgebreid. Inclusief de oorspronkelijke 56 tekens van da Atumisi Afáka telt het nu meer dan 200 tekens. Het schrift is daardoor vrijwel compleet en efficiënter in gebruik.
Sinds de jaren 80 verschijnen Afákatekens op boten, kleding, huizen en schilderijen. Edebukuman da André R.M. Pakosie onderwees het schrift vanaf 1977 in Suriname, Frans-Guyana en sinds 1988 ook in Nederland.
Om officieel gecertificeerde Bukuman de kans te bieden om het Afákaschrift verder te bestuderen en hun kennis ervan up-to-date te houden, heeft Edebukuman da André R.M. Pakosie een besloten Facebookgroep opgezet met de naam “AFÁKA BUKUMAN”.
Daarnaast heeft hij in 2023 het digitale tijdschrift “AFÁKA KOLANTI” (Afáka-tijdschrift) opgericht, dat wordt verspreid onder de deelnemende officieel gecertificeerde Bukuman. Dit tijdschrift publiceert artikelen in het Afákaschrift die inzichten in het Afákaschrift uitleggen en verduidelijken. Elke deelnemende Bukuman is vrij om verhalen in Afáka te publiceren in het digitale tijdschrift “AFÁKA KOLANTI”.
OPROEP VAN DE EDEBUKUMAN TOT VERDIEPING EN
VERANTWOORDELIJKHEID
Tijdens zijn inleiding benadrukte Edebukuman da Pakosie:
“Het Afákaschrift is meer dan een verzameling tekens – het is een levend symbool van autonomie, cultuur en erfgoed. Ik roep iedereen op – en in het bijzonder de Marrons – om zich serieus te verdiepen in het Afákaschrift en respect te tonen voor de oorsprong ervan. Wie zich zonder deze basis, zonder gedegen kennis van zaken, als expert presenteert, zoals sommigen helaas doen, ondermijnt het werk en de missie van da Atumisi Afáka en het erfgoed van de Okanisi Marrons. Door het Afákaschrift grondig te leren, actief te gebruiken en zorgvuldig door te geven, dragen we bij aan het behoud van onze culturele identiteit en geven we da Atumisi Afáka’s gedachtegoed een levende toekomst.”
Aan het einde van het symposium sloot Edebukuman Pakosie af met de woorden:
“Leren is kennis.
Wie leert, begrijpt.
Wie begrijpt, bewaart.
En wie bewaart, bouwt voort op het fundament van de voorouders”.
De deelnemers kijken terug op een waardevol symposium en zien uit naar het vervolg.
REACTIES VAN DEELNEMERS:
- “Ik hoor weer nieuwe dingen die ik nog niet wist.”
- “Deze manier van leren is prettig, de stof blijft beter hangen.”
- “Mooi dat al met vijf mensen een Afáka-cursus op niveau 1 kan worden gevolgd.”
- “Het symposium was verhelderend, leerzaam en prachtig gepresenteerd.”